Male hidroelektrane "Vučje" i "Jelašnica" ponovo rade posle revitalizacije

Vekovno nasleđe i ponos Elektroprivrede Srbije, male hidroelektrane "Vučje" i "Jelašnica" ponovo rade posle obnove. Ovi svedoci vremena, istorijski spomenici, ali i pokazatelјi znanja, stručnosti i vizije pionira elektrofikacije Srbije, doživeli su svojevrsnu novu mladost. Završena je revitalizacija ove dve male hidroelektrane i u taj posao EPS je uložio oko 3 mil EUR, saopšteno je iz Elektroprivrede Srbije.

- Kompletno je zamenjena oprema u obe male hidroelektrane, urađena je rekonstrukcija hidromehaničke opreme, dovodnih organa, kanala i cevovoda. Ovom modernizacijom produžili smo njihov radni vek za najmanje još 30 godina - kaže Dragan Jović, direktor proizvodnje energije u ogranku Obnovlјivi izvori.

Male hidroelektrane izgrađene od 1900. do 1940. godine danas su čuvari tehničke baštine našeg naroda. Imajući u vidu vreme i okolnosti pod kojima su građene, one predstavlјaju nit koja nas povezuje sa teškim počecima elektrifikacije Srbije, ali nas i podsećaju na veliki zadatak elektroprivrede - stalan i kontinuiran napor držanja koraka sa svetom. EPS je i danas na tom putu, navode iz EPS-a.

Mala HE "Vučje" počela je da radi 24. decembra 1903. godine, a izgrađena je na inicijativu Đorđa Stanojevića, začetnika elektrifikacije u Srbiji i preduzimljivih leskovačkih industrijalaca. Na početku rada, struju je dobilo oko 700 domaćinstava, a na ulicama Leskovca postavljeno je 400 uličnih svetiljki. Elektriku iz HE "Vučje" dobilo je i desetak zanatskih radionica, gajtanara, kudelјara i fabrika kanapa i užarije, koji su utemeljili razvoj tekstilne industrije i leskovačkog "Mančestera". Zanimljivo je da su za samo dve godine izgrađeni dovodni kanal dužine oko 1.000 metara, koji se potpuno uklopio u šumovite predele i litice kanjona reke, brana, zgrada centrale i "turbinska zgrada". Instalirane su turbine i generatori najpoznatijih proizvođča tog doba. Do Leskovca je podignut dalekovod u dužini od 17 kilometara, prvi u Srbiji, čime je označen početak prenosnog sistema u Srbiji.

Odlukom Vlade Srbije iz 2023. HE "Vučje" proglašena je spomenikom kulture koji se svrstava u značajna ostvarenja tehničke kulture kako zbog jedinstvenog inženjerskog rešenja, tehničkih vrednosti, sačuvanih originalnih hidromehaničkih i mašinskih sklopova, tako i zbog istorijskog doprinosa procesima modernizacije u Srbiji. Institut inženjera elektrotehnike i elektronike IEEE uvrstio je 2005. godine HE "Vučje" u listu "majlstoun" koju čine pronalasci, objekti i dostignuća od opšteg značaja za razvoj i istoriju elektrotehnike u svetu. Time je elektrana "Vučje" postala deo svetske tehničke baštine.

Mala HE "Jelašnica" za tri godine proslaviće 100 godina od izgradnje. Podignuta je na reci Jelašnici, na oko 4,5 kilometara od Vladičinog Hana. Elektranu je izgradilo "Akcionarsko električno društvo" iz Vranja. Zgrada mašinskog postrojenja nalazi se na mestu gde je bila najveća stenska masa koja je za potrebe zgrade uklonjena. Turbine i generatori proizvedeni su 1922. godine i dobijeni su kao ratna reparacija. U početku rada elektrane potrošača je bilo veoma malo. Gotovo tri petine proizvedene električne energije ostajalo je neiskorišćeno. Zbog toga su električne instalacije u kućama siromašnijih građana postavlјane besplatno.